Oostenrijkse grenspalen Zeeland

In dit gebied is tijdens de 80jarige oorlog tussen Spaanse en Hollandse troepen veel gevochten Wanneer de vrede van Munster (1648) een einde maakt aan de vijandelijkheden tussen de Hollanders en de Spanjaarden zijn de posities van de legers van de Hollanders doorslaggevend voor het bepalen van de grillige grens. Na de dood van de Spaanse Koning Filip II erft zijn dochterIsabella, die getrouwd was met de Oostenrijkse Keizer Albrecht de gebieden in de lage landen. Om de grens met de Oostenrijkse Nederlanden veilig te stellen, worden later op interessante plaatsen grenspalen geplaatst.

In Stekene op de grens, bij GP283 en bij GP284 heb ik uiteindelijk alle vier oude Oostenrijkse grenspalen, deze werden door Oostenrijk opgericht in 1720 om een einde te stellen aan de de ruzie over de grond tussen het Hulsterambacht ( Staats ) en het Waasland. De ene kant van de grenspaal vermeldt 'Staeten Bodem' verwijzend naar de Staten Generaal van de Verenigde Nederlanden. De andere kant toont 's Keysers 's Coning Bodem , verwijzend naar de heerschappij van de Oostenrijkse Keizer. De Oostenrijkse Keizer was immers ook koning van Hongarije.

Kaart bijhorende bij het grensakkoord van 1720. De plaatsen van de 4 grenspalen worden aangeduid door rode pijltjes.

Aanvankelijk werd steeds aangenomen dat er maar drie van de vier stenen terug te vinden waren. Op 10/11/2012 heb ik echter na een tip een bijzondere vondst gedaan.

Ter hoogte van de grensovergang in de Hellestraat staat vlak bij de BENL grenspaal 283 een eerste grenspaal. Deze paal en ook de volgende hebben lang aan de kerk van Stekene gestaan maar in 1993 als monument erkend, hersteld en terug op hun oorspronkelijke plaats gezet. De eerste drie stenen heb ik bezocht in september 2004.

Ter hoogte van de grensovergang in de Kemelstraat staat een tweede Oostenrijkse grenspaal. Aan de overkant van de weg staat BENL grenspaal 284.

Een derde grenspaal of wat er dan toch nog van overschiet zit onder de weg ter hoogte van het kruispunt van De Kemelstraat en de Vogelzangstraat. Vlak bij staat nu de BENL grenspaal 285

Op 29/10/2012 ontving ik een email van iemand die meende een grenssteen gevonden te hebben tijdens het opruimen na verbouwingen. Hij stuurde me ook een paar foto's van de steen. Op basis van de teksten STAETEN BODEM en SCONING BODEM wist ik onmiddellijk over welke steen het ging. Op 10/11/2012 heb ik de steen opgezocht.

De steen heeft jarenlang onder de grond gelegen en daarom zijn de teksten niet verweerd. Spijtig is wel dat de kop er af gebroken is en dat de bovenste 15 cm wellicht verloren is.

Ik heb op laatst de grenssteen rechtop gezet voor mooie foto's te kunnen maken. Zo is de steen mooi en duidelijk te zien. Aan twee kant was duidelijk een insnoering te zien. Ik denk dat dit afkomstig is van een ijzeren weideafspanning. Zo is duidelijk te zien dat de steen aan Nederlandse kant van de sloot stond. De vinder van de steen was ook trots en tevreden met de vondst en wil de steen terugzetten op zijn oorspronkelijke plaats, namelijk waar nu BENL grenssteen 287 staat. Daar was in 1720 de scheiding tussen Hulster- en Axelerambacht. Alleen tussen Hulsterambacht en het Waesland was voor 1720 ruzie over de juiste grens. Deze grens is nu heden ten dage nog steeds de grens. Na wijs beraad hebben we toch maar besloten om de grenssteen te plaatsen in de grote voortuin bij het huis van de vinder. Dit is op nog geen 100 meter van de originele standplaats aan de Oudestraat te Koewacht. Zo wordt de steen gekoesterd en gaat hij niet kapot tijdens het bermmaaien. Nogmaals bedankt aan de vinder van de steen !!!

Overslag is al zeer oud. Hier lag vroeger een kreek die van Gent naar de Honte liep. De Grote Kreek of Zoutevaart was bevaarbaar, maar om overstromingsgevaar te voorkomen in het achterland werd de Grote Kreek afgedamd; men kende in die tijd de techniek om sluizen te bouwen nog niet. In het jaar 780 stichtte men hier een handelspost en laadde men de goederen over van de ene kant van de dam naar de andere.Na de vrede van Munster in 1648 bepaalde men de grens in het midden van de kreek en dus ook dwars door het dorp. Tussen 1713 en 1794 ontstond er ruzie tussen het Axelambacht en het Asseneder ambacht. Om deze grens visueel vast te stellen, werden door Oostenrijk in het dorp Overslag grenspalen opgericht na het bijleggen van de ruzie.

WACHTEBEKE. Ter beslechting van een geschil gerezen in 1754 tussen de magistraat van het Ambacht van Assenede en de magistraat van het Ambacht van Axel betreffende de grenzen van hun jurisdictie in de wijk Overslag tussen de St.-Elooipolder (West) en de Zoute Vaart (Oost), werd op 13 juli 1768 een conventie getekend te Gent. Volgens deze conventie werd overeengekomen veertien grenspalen op te stellen te Overslag die de grens zouden vastleggen tussen de Republiek der Zeven provinciën of de Noordelijke Nederlanden en de Oostenrijkse of Zuidelijke Nederlanden. In 1770 werden de palen geplaatst.

Deze zogenaamde “Oostenrijkse” grenspalen zijn elegante vierkante arduinen palen die lichtjes versmallen naar boven toe en bovenaan eindigen op een afgeknotte geprofileerde top. De zijde gericht naar Nederland draagt in reliëf een ovaal medaillon met daarop een gekroonde klauwende staande Nederlandse leeuw met als symbool van Eendracht een naar omlaag gerichte linkerklauw met een bundel van zeven samengebonden pijlen en in de naar boven gerichte rechterklauw als symbool van Recht een krom zwaard. Daaronder staat de inscriptie “Haar Hoog Mogende”. Op de tegenovergestelde zijde van de grenspaal of aan de Belgische zijde komt in reliëf een ovaal medaillon voor met een Oostenrijkse “dubbele” arend met gespleten hals en dubbele kop, de ene kop naar links gewend, de andere naar rechts: de vleugels zijn uitgespreid en naar boven gericht; boven de gespleten hals komt een keizerlijke kroon.

De grenspalen zijn ware kunstwerken en vertonen aan beide zijden een medaillon met daarin het wapen van het desbetreffende land. Voor Oostenrijk bestaat dit uit een dubbelkoppige adelaar die met de bek ver opengespert naar weerskanten kijkt. Daaronder staat het opschrift Oostenryk. Aan Nederlandse zijde is een staande en gekroonde leeuw afgebeeld met in één klauw een krom zwaard, symbool voor recht en in de andere klauw 7 pijlen, symbool voor de zeven verenigde provinciën. Daaronder staat het opschrift Haar hoog mogende. Hiermee worden de Staten Generaal mee bedoeld.

Dit is de enige Oostenrijkse grenspaal die nog op de originele plaats staat, nl. op de oude dijk van de Grote Kreek.

Op 16/04/11 heb ik een nieuwe foto gemaakt van deze Oostenrijkse grenspaal. Ik was hier ten gelegenheid van de Thematisering Overslag, Grenzeloze tweeling. Meer over deze dag vindt u op deze link: Thematisering Overslag

De grens verder volgend naar het westen, staat de tweede Oostenrijker. Vlak aan een inrit van een Vlaamse boerderij.

Deze grenspaal staat vlak aan het oude douanekantoor in het centrum van Overslag en vormt met GP298 en GP299 een mooi trio.

Nog steeds op de grens maar nu in het straatje "Gebuurte". Deze paal staat echter wel 180° gedraaid.

Ondertussen zitten we op de grens tussen GP300 en GP301 nog steeds in het straatje " Gebuurte ". De grens loopt hier pal achter een paar huizen op den dijk. Achter een huis vond ik deze Oostenrijker tussen de klimop.

In België valt Overslag onder de gemeente Wachtebeke. Vooraan in het pand van rusthuis "De Mey" is de heemkundekring gehuisvest en dan moet er natuurlijk een Oostenrijker in de tuin staan.

Deze Oostenrijker werd in Sas Van Gent gevonden in een gemeenteloods. De paal was zodanig beschadigd dat enkel het bovenste stuk gered kon worden. De paal werd in ere hersteld en staat sinds 2002 op het Keizer Karelplein. Deze Oostenrijker is vermoedelijk afkomstig van Overslag.

In het westelijk deel van de Graaf Jansdijk is een toegang naar een boerderij in de polder. De boer heeft 2 Oostenrijkers gebruikt voor zijn poort.

Deze paal uit 1745 werd door Johan Thomas opgegraven bij een boerderij aan de Graaf Jansdijk in 1971.Hij herstelde de paal en daarna heeft de paal steeds in zijn tuin gestaan. Sinds 03/08/05 kan men deze Oostenrijker bewonderen in het centrum aan de Graaf Jansdijk.

Op 16/04/2011 heb ik samen met Frans Meeus en Aafko Tuin nog een Oostenrijker gevonden in Westdorpe. Deze staat in een achtertuin. De eigenaar heeft ongeveer 20 jaar geleden deze 900 kg zware paal gevonden in Overslag, niet ver van de "drieling "temidden van het dorp. Hij heeft ruim 100 jaar in de grond gelegen en daarom is hij nog zo mooi gebleven.

Frans maakte onwetend een foto van me terwijl ik de grenssteen bestudeer. Links 100 kg rechts bijna 1000 kg.

In april 2006 heb ik nog een restant van een Oostenrijkse grenspaal gevonden. Inde toren van het " Vlaamse "belfort van het mooie Sluis is een medalion verwerkt. Enkel de Oostenrijkse kant is te zien. ( tip van Rob Vaessens en Aafko Tuin )

Deze Oostenrijker heeft een bewogen geschiedenis achter de rug; Stond oorspronkelijk hier vlakbij op een akker maar werd achteloos in de gracht geworpen. Nu staat de paal in de berm van de Roode Ossestraat in Westkapelle ( Knokke ).