Nieuwe pagina 1

GRENSPALEN TUSSEN NEDERLAND EN DUITSLAND

De Nederlands-Duitse grens bestaat uit twee reeksen. De eerste reeks begint bij Vaals met het nummer 193 en gaat tot aan Overdinkel met het nummer 862. Nummer 1 van die grens ligt in Schengen ( Luxemburg ); was in 1815 onderdeel van de Nederlanden. Hierdoor werd de grens bepaald tussen de Nederlanden en het Koninkrijk Pruisen. De tweede reeks begint bij Overdinkel met het nummer 1 en gaat helemaal in het noorden tot aan Nieuwe Statenzijl met het nummer 203. Hierdoor werd de grens bepaald tussen de Nederlanden en het Koninkrijk Hannover. Vóór 1815 bestond wat wij nu Duitsland noemen uit allerlei relatief kleine autonome gebieden. Na 1815 zijn het vooral Hannover en Pruisen die die gebieden opgelokt hebben. In 1815 werd daarom enkel de grens bepaald tussen de Nederlanden met deze twee koninkrijken. Dit werd zo op de conferentietafel van de Europese mogendheden bepaald na de val van Napoleon in 1815. De grenspalen tussen de Nederlanden en Pruisen dateren van 1818, die tussen de Nederlanden en Hannover van 1824.

Op 20/09/1866 neemt Pruisen ook de macht over van Hannover. Daarom zijn er in de tweede reeks van de grens regelmatig grensstenen te vinden met aan Duitse kant een H en/of een P ingekapt. Vóór 1815 werden reeds grensstenen geplaatst op deze grens. Dit zijn dikwijls zeer oude en ook zeer mooie grensstenen. Voorbeelden zijn de grensstenen tussen Drenthe met Münster en Bentheim, die reeds vóór 1815 door Hannover zijn opgeslokt. Verschillende van die grensstenen staan er nu nog. Deze stenen werden in 1815 niet vervangen maar opgenomen in de nieuwe nummering. Dikwijls zijn er oude en mooie grensstenen te vinden waar aan geprutst is en waar een nieuw nummer door Hannover en of Nederland is aangebracht.

Grenspaal 18II tot en met Grenspaal 26III

In oktober 2011 ben ik op pad geweest met een groepje gezellige Nederlanders op zoek naar grensstenen tussen Nederland en Duitsland, voornamelijk tussen de gemeenten De Lutte (NL ) en Bentheim ( D ). Harry Van Der Sleen had die dag een mooie route uitgestippeld. We waren die dag met een grote gezellige groep samen.

We waren 's morgens samengekomen aan de autosnelweg-grensovergang De Poppe bij De Lutte. Van daar zijn we dan met enkele auto's naar het beginpunt gereden naar grenspaal 26III bij het gehucht Haar. We hebben de grens omgekeerd dan het volgend verslag afgewandeld. Ik heb de kaartjes overgenomen van de site van Ad en Lenie: http://www.adenlenie.nl/

18 II

Grenspaal 18II staat aan het begin van de parking bij de grensovergang als je van Nederland naar Duitsland rijdt. Bij de aanleg van de snelweg in 1985 heeft men de grens die vroeger diagonaal over de parking zou lopen, veranderd zodat men aan deze kant een parking heeft die geheel in Duitsland ligt en aan de andere kant een parking die geheel in Nederland ligt. Ik heb dit punt op het kaartje hierboven aangeduid met de rode pijl.

bron: http://www.grenspalen.nl/archief-denl/denl-archief-index.html

De grens volgde vroeger de blauwe stippellijn. Nu volgt de grens de rode lijn. Duitsland is onder de rode lijn, Nederland er boven. Grenspaal 18II duidt de bovenste punt aan.

18 III

De grens volgt vanaf GP 18II evenwijdig de snelweg tot aan GP 18III. De grens maakt hier een haakse hoek en steekt de snelweg over. GP 18III is verdwenen. De grenssteen die origineel het nummer 18II ingebeiteld maar het nummerbordje 18III heeft, staat naar verluid aan de ingang van het VVV kantoor in De Lutte. Op de site van Eef Berns vernam ik dat er hier een parking geweest is voor de Duitse Politie die is gehuisvest in het gebouw achter me. Terwijl ik de foto maakte, kwam een politieman me vragen: Wass machst du hier ? Hij was nogal bitsig. Toen ik vertelde dat ik kwam voor de verdwenen grenspaal zie hij dat ik moest oppassen. Hij dacht dat ik de snelweg wou oversteken en dat ik de brug moest gebruiken. Omdat verschillende mensen de snelweg hier in het verleden levensgevaarlijk overstaken en dat er zelfs een dodelijk ongeval is geweest, heeft men hier een grote brug gebouwd juist op de grens.

18 IV

Aan de andere kant van de snelweg staat Grenspaal 18IV. Het is niet meer dan een metalen grenspunt.

Het punt duidt een hoek aan. Van hier uit gaat de grens evenwijdig aan de snelweg maar nu aan de Nederlandse parking.

18 V

De grens gaat evenwijdig langs de snelweg tot aan de Puntbeek. De grens gaat dan links van de Puntbeek en nog langs de achterkant van de parking. De grenssteen komt origineel van een andere plaats. Het nummer ingebeiteld is 10.. en nog iets. het kan een 3 zijn of een 9, moeilijk uit te maken. Het is een hoofdgrenspaal, geplaatst door Pruisen, vandaar de P. De steen is origineel van na 1866.

18 VI

GP 18VI is een moderne grenspaal. Deze grenspaal staat los. Op dit punt verlaat de grens de Puntbeek en maakt een hoek naar links en volgt de derde kant van de parking. De grens maakt hier een hoekje naar links om wat verder weer terug aan de beek uit te komen. De bomenrij is terug de grens. Hier ligt dus een spie Duitse grond aan de linkse kant van de beek waar eigenlijk niets mee gedaan wordt. Het is litteken dat overgebleven is van de grenscorrectie.

GP 19 staat helemaal achteraan de parking en duidt een scherpe hoek aan in de grens. De grenspaal staat op de oude grens, hier is de grenscorrectie gedaan en vervolgt de grens haar oude verloop.

19I

Wat verder aan dezelfde weide staat GP 19I. Ook een modern maar kleiner exemplaar of zit deze dieper in de grond ?

De grens gaat verder tussen Holt aan Duitse zijde en Lutterzand aan Nederlandse zijde.

We volgen de Puntbeek verder en komen aan bij Grenspaal 20. Dit is wel een heel bijzondere ! GP20 is de oudste grenspaal van Nederland. De steen stond vroeger 5 meter terug aan een kruispunt van twee landbouwwegen. Daar stond hij te gevaarlijk en is dus verplaatst naar een veiligere plaats. Ik heb de standplaats van GP20 aangeduid met een rode pijl op het plannetje hierboven. Voor mij was dit één van de hoogtepunten van de dag.

De grenssteen heeft de tekens N voor Nederland en H van Hannover. Het is een typisch voorbeeld van een oude grenssteen die bij de grensbepaling in 1815 is opgenomen in de nieuwe grens tussen Nederland en Hannover.

De grenssteen heeft merkwaardig genoeg aan beide kanten het wapen van het graafschap Bentheim. Het wapenschild van Bentheim vertoont 19 penningen. Vanaf het begin van de 16de eeuw is men begonnen met 17 hele en 2 halve penningen af te beelden. Daarom is deze grenssteen van vóór 1500. De steen heeft de vorm van een huis.

Meer uitleg over het graafschap Bentheim heb ik gevonden op internet: http://nl.wikipedia.org/wiki/Graafschap_Bentheim

Onze tocht van vandaag loopt trouwens geheel langs de oude grens met het graafschap Bentheim, later Hannover.

Vanaf GP20 volgt de grens de loop van de oude Puntbeek. De beek is door Duitsland verlegd en de oude droog gekomen beek is dichtgegooid. Het is langs deze drooggelegde beek dat de eerstvolgende grensstenen staan.

20I

Grenssteen 20I hebben we na lang zoeken niet gevonden. We konden de locatie nochtans goed vinden. Ad en Lenie hebben deze steen na een tweede keer zoeken wel gevonden. De steen blijkt op een andere plaats te staan dan aangegeven op het kadasterplan.

http://www.adenlenie.nl/?p=5030&pid=2997

20II

De oude loop van de Puntbeek is in het landschap goed waar te volgen. Het een breed groen lint tussen akkerland. De oude bomen die vroeger langs de beek stonden, staan er nu nog. GP20II staat achter zo een grote oude canadapopulier.

20III

Op scheiding van akkerland en de gedempte Puntbeek.

20IV

20V

Hoofdpaal 21 is een typische Hannoverpaal uit 1824. Hier is de oude Puntbeek niet gedempt.

21I

Bij tussenpaal 21I maakt de grens een hoek naar links. Hier komt de Puntbeek terug, maar ligt gekanaliseerd volledig op Duits grondgebied op een paar meter van de grens verwijderd. Deze en volgende grenspalen stonden ook nog langs de oude Puntbeek, maar daar is niets meer van te zien.

21II

21III

21IV

21V

21VI

21VII

21VIII

Hoofdpaal 22 is de laatste grenspaal aan de Puntbeek. De Puntbeek draait een beetje verder in Nederland. De grens maakt vanaf hier een hoek naar rechts en gaat vervolgens een rechte lijn verder door bossen en velden. Dit is een modern exemplaar; voordien stond hier een mooie oude grenspaal uit 1548. Deze was beschadigd en staat nu in het museum Catarinakerk in het Bentheimerslot.

22I

22II

De grens verloopt nog steeds volgens een rechte verder en komt meer en meer in een bosrijke omgeving. Aldaar ter hoogte van Punthuizen staat de zeer mooie grenssteen 23. Het is een oude grenspaal tussen het graafschap Bentheim en Twente.

Aan Nederlandse kant vinden we terug een groot andrieskruis, er onder staat TWENTE. Daar onder staat Anno 1695 en het nummer 23. Later, in 1824 heeft men en er een letter N ingebeiteld.

Aan Duitse kant vinden we terug het typische schild van Bentheim met 17 hele en 2 halve penningen. Rond het schild zijn drie palmtakken afgebeeld. Er onder staat gebeiteld BENTHEIM. In 1824 heeft men er een letter H van Hannover ingebeiteld.

Dit is ook een typische oude steen die opgenomen is in de grens tussen Nederland en Hannover na 1815.

Voor mij was dit ook één van de hoogtepunten van de dag.

23I

GP23I is een grenssteen die van een andere plaats komt. Vroeger was dit hoofdpaal 12. Dit is oorspronkelijk een grenspaal tussen Pruisen en Nederland en dus afkomstig van na 1866 en is dus vergelijkbaar met GP18V aan de parking van de snelweg bij De Lutte. Na enige tijd ontdekten we een stuk steen in de grond en hebben het uitgegraven. Het zou best om een stuk van de oude grenssteen kunnen gaan.

23II

GP23II is een recent exemplaar en staat aan de rand van bos en wei.

GP24 is een recent exemplaar en staat op een heuveltje. Niet ver ervandaan staat al de volgende tussenpaal.

24I

Een beetje verder staat GP24I om een kleine knik in de grens aan te duiden. De grens gaat verder alhier volgens de zandweg op de foto. Volgens het Verdrag van Meppel ( 1824 ) werd bepaald dat de grens in het midden van de zandweg kwam te liggen. Dit gaf problemen want zo hadden zowel de Nederlandse als de Hannoverse en later Duitse douane geen zeggenschap over de weg en konden de smokkelaars hun gang gaan; vandaar de naam Vrijdijk. In 1949 ( na WOII ) werd dit probleem opgelost en werd de Vrijdijk volledig Nederlands. Ik denk dat daarom ook hier deze tussenpaal is geplaatst om de weg volledig aan Nederland te laten; daarom is hier een knikje in de grens.

24II

Staat aan dezelfde zandweg.

GP25 is ook een recenter exemplaar en staat tussen de brandnetels. Hier hebben we even moeten zoeken want staat wat verder van de zandweg af.

GP26 is een typische Hannoverpaal uit 1824. Aan één zijde ingebeiteld een N, aan de andere kant een H en N°26.

26I

GP26I en volgenden zijn wederom in vorm afwijkende grenspalen. Deze zijn rechthoekig en bovenaan trapeziumvormig. Ze lijken een beetje op een huisje.

26II

Op de achtergrond staat een zeer grote jeneverbesstruik. We zagen die dag er wel meer staan daar in de omgeving. Deze zijn beschermd als natuurmonument.

26III

Dit was die dag de eerste steen die we gefotografeerd hebben, maar in deze reeks is het de laatste. We bevinden ons hier ter hoogte van het Duitse gehucht Haar.

Dankwoord aan Harry Van Der Sleen en anderen die aanwezig waren op de wandeling, die voor mij een onvergetelijke dag hebben bezorgd De zeer oude Bentheimer grensstenen waren zeer bijzondere grenspalen en hebben bij mij een diepe indruk nagelaten.

Terug naar : map Nederland-Duitsland

Terug naar : start pagina