GRENSPALEN TUSSEN NEDERLAND EN DUITSLAND

De Nederlands-Duitse grens bestaat uit twee reeksen.  De eerste reeks begint bij Vaals met het nummer 193 en gaat tot aan Overdinkel met het nummer 862.  Nummer 1 van die grens ligt in Schengen ( Luxemburg ); was in 1815 onderdeel van de Nederlanden.  Hierdoor werd de grens bepaald tussen de Nederlanden en het Koninkrijk Pruisen.  De tweede reeks begint bij Overdinkel met het nummer 1 en gaat helemaal in het noorden tot aan Nieuwe Statenzijl met het nummer 203.  Hierdoor werd de grens bepaald tussen de Nederlanden en het Koninkrijk Hannover.  Vóór 1815 bestond wat wij nu Duitsland noemen uit allerlei relatief kleine autonome gebieden. Na 1815 zijn het vooral Hannover en Pruisen die die gebieden opgelokt hebben.  In 1815 werd daarom enkel de grens bepaald tussen de Nederlanden met deze twee koninkrijken.  Dit werd zo op de conferentietafel van de Europese mogendheden bepaald na de val van Napoleon in 1815. De grenspalen tussen de Nederlanden en Pruisen dateren van 1818, die tussen de Nederlanden en Hannover van 1824.

Op 20/09/1866 neemt Pruisen ook de macht over van Hannover. Daarom zijn er in de tweede reeks van de grens regelmatig grensstenen te vinden met aan Duitse kant een H en/of een P ingekapt.  Vóór 1815 werden reeds grensstenen geplaatst op deze grens.  Dit zijn dikwijls zeer oude en ook zeer mooie grensstenen. Voorbeelden zijn de grensstenen tussen Drenthe met Münster en Bentheim, die reeds vóór 1815 door Hannover zijn opgeslokt. Verschillende van die grensstenen staan er nu nog. Deze stenen werden in 1815 niet vervangen maar opgenomen in de nieuwe nummering.  Dikwijls zijn er oude en mooie grensstenen te vinden waar aan geprutst is en waar een nieuw nummer door Hannover en of Nederland is aangebracht.

Grenspaal 152 tot en met Grenspaal 160V

In februari 2009 ben ik op pad geweest met een groepje gezellige Nederlanders op zoek naar grensstenen tussen Nederland en Duitsland, voornamelijk tussen de gemeenten Schoonebeek  (NL ) en Twist ( D ). Herman Posthumus heeft ons een leuke en onvergetelijke dag bezorgd.

152 NL

Grenspalen 152 staan aan weerszijden van het Schoonebekerdiep.  In Duitsland heet deze rivier Grenz AA. De grenspaal bestaat uit een moderne grenssteen met een metalen plaatje.  Zo staan er veel aan de Nederlands-Duitse grens. In de vorige eeuw heeft men hier de rivier rechtgetrokken en is ook de grens aangepast.  Op oude kaarten is nog goed te zien dat de grens de sterk meanderende rivier volgt. Aan Duitse zijde zijn er zeer veel ja-knikkers die olie uit de grond pompen.  In Nederland staat er niet één. In Nederland was het niet langer rendabel, in Duitsland nog wel.  Onlangs is men niet ver hiervandaan in Nederland begonnen met pompen volgens een nieuw procedé.

152 D

Het Duitse exemplaar was niet zo maar ééntweedrie bereikbaar, daarom een foto vanaf Nederlandse kant met een ja-knikker.

152 II

Deze brug over het Schoonebekerdiep vormt de grensovergang tussen Schoonebeek ( NL ) en Emlichheim ( D ).  Aan weerzijden van de brug is een grensmarkering aangebracht in de vorm van een metalen plaatje.

Aan de zuidkant het nummer 152II.  Bemerk ook de verschillende benamingen van de rivier aan beide kanten van de grens.

152 III

Aan de noordkant het nummer 152III.  De nummers 152II en 152III zijn aangebracht juist in het midden van de rivier.   Het nummer 152I bestaat volgens Herman Posthumus niet meer.

153 NL

Amper 50 meter van de brug vandaan staan grenspalen 153 aan weerszijden, tegenover elkaar.

153 D

Ook hier staan nog vele ja-knikkers in Duitsland.  De nieuwe grensstenen zijn niet overal dezelfde. GP153 D heeft rechte hoeken, terwijl zijn maatje aan de andere kant op de kop afgeschuinde hoeken heeft.

154 NL

Een heel stuk verder is er een brug over het Schoonebekerdiep.  Hier staan grenspalen 154 aan weerszijden van de rivier.

154 D

De weg naar de brug leek een rustige landbouwweg maar enkele grote auto's met Duitse nummerplaat van een duur Duits merk scheurden hier als gekken voorbij. De gele borden op de brug dienden als versperring ten tijde van de Mond- en Klauwzeer ziekte.

154 oud

Niet zo heel ver ervandaan heeft Herman een vondst gedaan.  Het bleek om de oude GP154 te gaan.  Deze grenspaal is gemaakt uit Bentheimer zandsteen. Als ik het goed voor heb, dateert deze steen van de periode 1870. Gemakkelijk om te bewerken maar daarom ook zeer erosie gevoelig.  We menen nog juist het nummer 154 te kunnen lezen. Het nummer staat niet op de foto. Ik vond de foto met de paal te samen met de oude Drentse hoeve op de achtergrond veel mooier. Jammer genoeg is de steen wit geverfd.

155 NL

Grenspalen 155 staan aan een volgende brug.

155 D

Deze paal heeft op de kop ook andere hoeken dan zijn maatje aan de andere kant van de rivier.

156 NL

Bij grenspalen 156 komen we op een bijzondere plaats.  Deze plaats was voordat Hannover alles oplokte een drielandenpunt tussen De Republiek van de Verenigde Nederlanden, het Graafschap Bentheim en het Bisdom Münster. Vanaf dit punt werd rond 1784 de grens gemarkeerd met deze hamervormige grensstenen vervaardigd uit Bentheimer zandsteen.  Aan Nederlandse kant de tekst RBF: wat staat voor Respublica Baelgicae Foederati , het Latijns voor Verenigde Nederlanden.  Na 1824 heeft men er er een N bijgekapt.  Aan Duitse kant stond: EPM; wat staat voor Episcopatus Monasteriensis, het Latijns voor het Bisdom Münster. Na 1824 heeft men de letter H van Hannover bijgekapt, deze is nog zichtbaar. Normaal moet deze steen volgens Herman Posthumus aan de andere kant van de rivier staan.  De grens verlaat hier het Schoonebekerdiep en gaat verder langs een kaarsrechte slootnaar grensstenen 157. Momenteel is dit punt het drielandenpunt tussen Nederland, Emsland en Bentheim.

Overgenomen uit de site van Eef Berns:  wwwpgrenspalen.nl/ 152-160t2

Dit is een oude RBF/EPM-paal, dit jaar ontdekt in een tuin in Meppen en pas herplaatst. Waarschijnlijk is hij rond 1980 bij graafwerkzaamheden verdwenen.
Dit was oorspronkelijk de eerste van 13 hamervormige grenspalen die rond 1784 geplaatst werden tussen het bisdom Münster en Nederland. Wat zegt grenspalen-nestor Co Bieze hierover:
"De grenstwisten tussen de bewoners van Groningen en Drente enerzijds, en van het Munsterse gebied anderzijds laaiden steeds weer op. Het Bourtanger moeras werd aan beide zijden langzamerhand zodanig bewerkt, dat er regelmatig een betere afwatering ontstond. Hierdoor werd dit gebied steeds meer toegankelijk, met als resultaat, dat de bewoners dieper in dit gebied konden komen, en meer conflicten met elkaar kregen.
Het werd noodzakelijk, om orde op zaken te stellen. Zo werd er op 27 oktober 1764 en 10 november 1764 tussen de "Republick der Vereenigde Nederlanden" en het "Bisdom van Munster" een grensverdrag vastgesteld, waarbij afgesproken werd, dat er 13 grensstenen zouden worden geplaatst. De eerste steen zou komen te staan in de nabijheid van het (nu) Duitse dorp Twist. Bij de plaatsing van de stenen was men het er echter niet over eens, waar de stenen met de nummers 1, 2 en 11 precies moesten worden geplaatst. Door deze moeilijkheden ging het plaatsen van de stenen niet door. Het duurde tot 1784 alvorens het er over eens was, waar deze stenen moesten worden geplaatst. Op 11 oktober 1784 en op 29 oktober 1784 werd een definitieve overeenkomst getekend door beide landen. In dit verdrag werd wederom bepaald, dat er in het Bourtanger moeras 13 grensstenen zouden worden geplaatst."
Volgens een overzicht van Herman Posthumus zijn er hier nog 8 van over. Met deze erbij 9 dus.

Op het bovenstaand plannetje is het graafschap Bentheim zichtbaaar.  Het lag ingesloten tussen Nederland en Munster. Ik heb de positie van gp156 aangeduid op het bovenste drielandenpunt.

156 D

Aan Duitse kant staat een modern exemplaar.

157 NL

Ter plaatse van GP 157 NL zou ook een hamersteen EPM/RBF moeten staan. Deze staat dan nog maar pas weer in een museum in Emsland. Volgens Herman heeft vroeger deze moderne grenssteen op de plaats van 156 NL gestaan.  Hij heeft nu wel een ander nummerbordje  gekregen.

157 D

Aan Duitse kant wederom een oude Bentheimer zandstenen grenssteen van de periode 1870. De man links op de foto is Herman Posthumus.

158

GP158 is een sterk verweerde Bentheimerzandstenen grenspaal. Volgens de kaart zouden hier ook twee stenen moeten staan aan weerszijden van de sloot. De sloot is hier gedempt.  Er blijft nog een duiker over.  GP 158 staat juist in het midden boven de duiker.

159

GP159 is een steen uit 1824 ! Een steen die destijds de grens aanduidde tussen Hannover en de Nederlanden. Aan Duitse kant een H en aan Nederlandse kant een N. Deze steen staat aan de Europa weg tussen Schoonerbeek ( NL ) en Twist ( D ). Door een hernummering was vroeger dit paal 158, nu 159.

160 NL

GP 160 is dubbel uitgevoerd met Bentheimer zandstenen grenspalen uit de periode rond 1870.

160 D

Vanaf GP160 tot GP161 gaat de grens kaarsrecht over 8 km dwars door hoogveengebied. In 1900, dus na de overname van Hannover door Pruisen, plaatste men 4 extra grensstenen om het verloop van de grens beter weer te kunnen geven, maar wel met zeer speciale grensstenen.

160 I

De eerste is GP160I. Om het wegzakken in het veen te voorkomen plaatste men eerst 4 dikke eikenhouten palen in de grond, tot op vaste bodem. Daarop maakte men een bed met eikenhouten balken. Vervolgens de paal erop en die metselde men stevig in een bakstenen fundament zodat de paal niet zou omvallen. Later is men begonnen met het grootschalig ontginnen van het hoogveen en is de grondwaterspiegel gaan zakken.  De bodem zakte mee, maar niet de palen in de grond.  Daarom staat nu deze grenspaal hoger dan de bodem. Het is wel een vreemd gezicht maar uniek in zijn soort.  Zo uniek dat Herman Posthumus er voor gezorgd heeft dat de paal nu op de lijst staat van Provinciale Monumenten. De groepsfoto is van Ad Rombouts.

De grenssteen is ook vervaardigd uit Bentheimer zandsteen, maar heeft wel een ander formaat, iets andere kleur en andere inscripties. Aan Duitse kant het nummer: 160I en de letter P van Pruisen, op de grens het bordje met nummer en aan Nederlandse kant de letter N.

160 II

Grenspaal 160II is een zeer recente grenspaal en bestaat simpelweg uit een 2 meter hoge gele afzichtelijke PVC buis. Na grenspaal en grenssteen kunnen we nu ook spreken van een grensbuis. Door deze paal schuiven de nog volgende, uit het jaar 1900 daterende tussenpalen allemaal een nummer op.   Harry poseerde graag even op de foto.

160 III

Vroeger was dit tussenpaal 160II en was identiek aan 160I . De tand des tijds knaagt, ook aan deze grenspaal. De paal is met het gehele bakstenen fundament door het houten onderstel gezakt. Om het punt 160III te bevestigen heeft men er recent ook een gele PVC buis bijgeplaatst.

160 IV

Dit is ook een recente grenspaal. Nu schuiven de nog volgende tussenpalen twee nummers op.

160 V

Dit was vroeger 160III.  Ook deze paal is van het eikenhouten onderstel gedonderd Gelukkig is het bakstenen fundament niet gescheurd en is het geheel nog min of meer intact.  Bij deze steen zijn nog goed de inscripties N en P te lezen evenals het ( oude ) nummer. Vlak achter het gevaarte is nog een recent grenzpunkt geplaatst.  Blijkbaar hebben recente metingen aangetoond dat de grenssteen niet of niet meer op de exact juiste plaatst staat.

160 IV oud

De vierde uit 1900 daterende tussenpaal is helemaal vervallen en wordt door het kadaster niet meer aangeduid als een grenspaal. Herman Posthumus heeft het nog weten te vinden, tenminste het bakstenen fundament toch. De grenspaal stond er vroeger midden in maar is door iemand afgezaagd. Op deze foto is er ook een mooi zicht op de grenssloot alhier.  Hier is het veen helemaal afgegraven geweest en wordt de onderlaag gebruikt als landbouwgrond. Aan Duitse kant is men nu bezig met afgravingen op grote schaal. Nog juist op Duits grondgebied houdt men nog een stukje van vroeger in stand en kan men goed de ( gedroogde ) veenlagen zien.

Dankwoord aan Herman Posthumus die voor mij een onvergetelijke dag heeft bezorgd De uitgestrekte veengebieden en de wel zeer bijzondere grenspalen hebben bij mij een diepe indruk nagelaten.

Terug naar : map Nederland-Duitsland

Terug naar : start pagina