Hage is de naam van een oude gemeente die momenteel als dusdanig niet meer bestaat. Hage of Princenhage is een wijk in het westen van Breda provincie Noord Brabant Princenhage was vroeger een zelfstandige gemeente die zich uitstrekte ten zuiden, ten westen en ten noorden van Breda. . Bij herindeling in 1942 is het zuidelijk deel, met het dorp Princenhage, aan de gemeente Breda gekomen, en het noordelijke deel de zelfstandige gemeente Beek geworden, sinds 1951 Prinsenbeek. Sinds 1 jan 1997 is ook Prinsenbeek opgeslokt door de stad Breda. Aan de zuidelijke grens met Rijsbergen was een gemeentegrens die tot op heden niet veranderd is. Momenteel is Rijsbergen deel van de gemeente Zundert. Momenteel heb ik op die oude grens twee oude palen gevonden in verwilderde en verlaten bossen. Op een topografische kaart is nog een derde paal aangeduid maar ter plaatse gekomen, kon ik deze paal niet vinden.

Het mooie van deze twee palen zijn de inscripties op de palen die onveranderd blijven en dat momenteel aan beide kanten de namen van de gemeenten veranderd zijn. De palen blijven staan als oude getuigen van vroegere tijden.

Ook interessant te vermelden is dat de oorsprong van mijn familienaam in deze streek haar oorsprong vindt.

Overgenomen uit : " GRENSPALEN, MIJLPALEN EN STOEPPALEN", Door Gerard Otten

Grenspalen van Princenhage

Ook van de heerlijkheid Princenhage werden de grenzen gedeeltelijk bepaald door natuurlijke grenzen. Met Etten werd de grens, en wordt de grens nog steeds, gevormd door de Haagse Dijk, een kronkelende dijk tussen de Haagse en de Ettense Beemden, tegenwoordig voorzien van een fraai recreatief fietspad.

Elders stond de grens echter niet vast. Elk dorp was een ontgonnen enclave, omgeven door woeste grond. Naarmate de ontginning daarvan verder voortschreed, kwamen op een gegeven moment verschillende dorpsgemeenschappen met elkaar in botsing.

Herman Dirven en Karel Leenders hebben een uitgebreide studie gemaakt van de grens tussen Princenhage en Rijsbergen. Deze was aanvankelijk niet goed vastgelegd. De ruzie begon pas goed in 1607. De Buikse Hoef (een boerderij aan de huidige Montenslaan onder Rijsbergen) werd zowel door Princenhage als door Rijsbergen opgeëist. In 1690 werd door de landmeter J.F. Herrebertus een fraaie kaart gemaakt van het betwiste gebied. In 1729 kwamen de twee heerlijkheden tot een vergelijk. Het grootste deel van het betwiste gebied werd toegewezen aan Rijsbergen. Een klein gedeelte bij de rivier de Weerijs kwam definitief onder Princenhage, evenals een punt ten noorden van het huidige drielandenpunt Etten-Princenhage-Rijsbergen. In 1730 werden zes grenspalen geplaatst. Daarvan zijn er nog drie over. Ze zijn van hardsteen en ongeveer twee meter lang. De doorsnee bedraagt 20x20 cm. Aan de ene kant staat HAGE ingehouwen en aan de andere kant RYSBARGEN. In 1942 werd deze grens de grens van Breda en Rijsbergen en in 1997 de grens van de gemeenten Breda en Zundert.

Volgens het minuutplan van het kadaster van Princenhage stond de eerste paal in de buurt van Boomkensberg, op een knik in de grens. Deze moet nog bestaan. De tweede paal stond aan de Turfvaart bij de IJzermolen. Deze is verdwenen. De derde stond aan de oude baan van Breda naar Antwerpen, even ten oosten van de huidige Rijsbergseweg. Deze bestaat waarschijnlijk niet meer. De vierde en de vijfde stonden op knikken in de grens in de buurt van de Montenslaan (Rijsbergen). Deze bestaan nog. De zesde stond aan de rivier de Weerijs en is verdwenen.

Deze paal staat nu in het nieuwe heemhuis ( voormalig gemeentehuis ) van Rijsbergen.

Deze paal is niet aangeduid op een topografische kaart; gewoon gevonden op een hoekpunt van de gemeentegrens. De kant van Rijbergen is door iemand afgekapt.

In 1725 ontstonden er problemen over de grens tussen Breda en Oosterhout. De grens liep hier door een onontgonnen gebied. Pas toen hier bossen werden aangeplant, ontstonden er vragen over het juiste verloop van de grens. Er zijn toen drie stenen palen geplaatst, met aan één zijde het wapen van Oosterhout en aan de andere kant dat van Breda. Op de foto ziet u het wapen van Breda ( andrieskruis ) maar het staat naar Oosterhout gericht. Tussen 1795 en 1810 maakte Teteringen zich los van Breda onder invloed van de Franse Revolutie. Vanaf toen werd de grens een grens tussen Teteringen en Oosterhout. Van de drie oorspronkelijke palen zijn er nog maar twee over. De eerste paal ( foto ) staat op de parking van het benzinestation Calix Berna aan de oostzijde van de snelweg Breda Utrecht. Het is een hardstenen paal van een halve meter hoog en heeft een doormeter van 15 bij 20 cm. Sinds 1 jan 1997 is Teteringen terug onderdeel van Breda maar hier werden enkele grenscorrecties doorgevoerd zodat deze paal nu volledig op Oosterhouts grondgebied staat. De tweede paal staat volgens de overlevering achter het Portiershoefke onder Teteringen maar ik heb deze paal na verwoede pogingen nog niet kunnen vinden.

Na 1725 zijn er op de desbetreffende grens nog drie palen bijgeplaatst, een bij de Kalbergen en twee aan de Oude Bredasebaan tussen Oosterhout en Teteringen. Deze palen staan dus na de gebiedswijzing van 1997 ook op Oosterhouts grondgebied. Ik heb één paal aan de Oude Bredaseweg kunnen vinden.

Op het einde van de 19e eeuw werden langs de grote rijkswegen naar Breda grenspalen geplaatst op de ( oude ) gemeentegrens van Breda. De paaltjes zijn van basalt, zijn ongeveer 1 meter hoog en hebben een onregelmatige vorm. De paaltjes werden grijs geverfd en rood geverfd op de kop. In de rode kop werden de namen van de aanpalende gemeenten geverfd. Zo zijn er rond Breda nog verschillende paaltjes te vinden.

Op de grens met Rijsbergen vond ik na een tip van Jan VD Hondel uit Prinsenbeek twee basaltpaaltjes. Ze staan aan weerszijden van de Napoleonsweg in de buurt van de Montenslaan. ( Dit is dezelfde grens als bij de Hagepalen onder 1.1 ) De paaltjes waren zo erg verwaarloosd dat ik aanvankelijk alleen de oostelijke paal had gevonden. Deze paal lag in twee stukken in de kant van de weg. Waarschijnlijk had een maaimachine deze paal kapotgeslagen. Op 29/04/07 heb ik de gebroken paal terug geplaatst na te hebben hersteld en geschilderd.

De westelijke paal lag zodanig verstopt dat ik ze niet had gevonden. Jan VD Hondel heeft later de paal rechtop gezet. Zo is hij voor iedereen weer duidelijk zichtbaar. Ook deze paal heb ik terug overschilderd in de originele kleuren nadat deze helemaal in het wegenwit was geschilderd. Nu staan beide palen weer te pronken langs de grote weg.

Tussen 1795 en 1810 maakte Teteringen zich los van Breda. Deze grens werd op belangrijke plaatsen aangeduid met soortgelijke grenspalen van basalt. Na 1997 is die grens terug opgeheven en hebben de grenspalen geen nut meer. Volgens de overlevering zou er nog een verwaarloosde grenspaal liggen in de voortuin aan de Teteringsedijk 8 in Breda.

In de 18e eeuw werden er ook grenspalen geplaatst tussen de gemeenten Teteringen en Oosterhout. Aan de Oosterhoutseweg iets ten zuiden van de Tilburgsebaan staat een basaltpaal met onregelmatige doorsnede , grijs geschilderd, met een rode kop en met witte letters TETERINGEN en OOSTERHOUT. Deze paal stond oorspronkelijk iets meer naar het noorden op de oude grens van voor 1997 en is nu verplaatst naar de huidige grens, vlak aan het kruispunt van de Oosterhoutseweg en de Tilburgsebaan. De paal staat trouwens verkeerd; met de kant van Teteringen naar Oosterhout gekeerd.

Een tweede paal op de grens tussen voormalig Teteringen en Oosterhout vond ik aan Bergse Baan. Ook deze paal is verplaatst naar het zuiden op de huidige grens. Dit maal een foto van de kant van Oosterhout. Ook bij deze paal twijfel ik of de namen naar de juiste kant zijn gekeerd.

Deze betonnen grenspaal staat op een punt waar de oude gemeente Breda, Nieuw Ginneken en Rijsbergen samenkwamen. De Berkloop vormde hier de grens tussen Breda ( vroeger Hage ) en Rijsbergen. De Rijsbergse baan vormde hier de grens tussen Nieuw Ginneken en Breda en voorbij de steen tussen Nieuw Ginneken en Rijsbergen. Deze steen stamt uit de periode voor de samenvoeging van Hazeldonk ( vroeger Rijsbergen ) bij Breda. De gemeente Nieuw Ginneken is nu grotendeels opgenomen in de gemeente Alphen-Chaam. Deze paal kunt u vinden aan de Rijsbergse baan vlakbij de Galderse Meren. De paal begint gevaarlijk in de beek te vallen.

Deze grenspaal gaf de grens aan tussen Nieuw Ginneken en Breda aan de Bavelsebaan. Hij staat nu in de tuin van het Museum Paulus van Daesdonck aan de Pennendijk te Ulvenhout.

Tussen Teteringen en Terheyden vond ik op de linies van het Munnikenhof enkele grenspaaltjes van het Ministerie van Oorlog.