Grenspalenzoektocht (door Frans Meeus)
concept juli 2004, revisie 1 op 24 oktober 2006



Begin

Als heemkunde een van je hobby's is en je woont dan ook nog in een grensdorp dan is het onvermijdelijk dat je de een of andere keer in aanraking komt met een grenspaal, al is dit in de meeste gevallen alleen maar figuurlijk. Het is maar vanaf het moment dat ik, bij toeval, een stukje in de krant zag staan over een “grenspaalwandelaar”, meer aandacht aan deze merkwaardige merkpunten in het veld ben gaan besteden. Het was toen april 2001 en de grenspaalwandelaar was Eef Berns. ( www.grenspalen.nl )
Het werd me al snel duidelijk dat de gietijzeren grenspalen relatief snel konden gevonden worden, zeker deze die zich op of langs de openbare weg bevonden, deze op privé terrein was al een andere zaak!
Een extra stimulans om door te gaan met het zoeken van de grenspalen was het moment dat de discussiegroep over de grenspalen werd opgericht. Het was toen april 2003.
http://groups.yahoo.com/group/grenspalen/

Een ander hoogtepunt was uiteraard de ontmoeting met de echte 'grenspalers' tijdens de herplaatsing van Pl 246 op 29/02/2004 , waaronder 'Eminence grise' Co Bieze, Eef Berns, Jannis Deelman, Piet Jansen en Louis Fierens, deze laatste kende ik van een vorig avontuur op zoek naar arduin en gietijzer. Later kwamen er nog enkele bij waaronder Peter Dirven, Aafko Tuin en Rien de Schipper. Met enkelen van hen werden dan gezamenlijke zoektochten georganiseerd. Met Rien de Schipper, Piet Jansens, Louis Fierens, Peter Dirven, Co Bieze en Jan Hellinx was ik ook aan de bekende 26 tussenpaaltjes te Putte. Dit stukje grens heeft een speciale plek bij mij verworven en ik speel er ook een beetje een thuiswedstrijd natuurlijk en graag.
Een fotoverslag van mijn bevindingen van de 26 tussenpaaltjes zie je op de site van Eef Berns en andere foto's en bijdragen kun je zien op de site's van Louis Fierens, Peter Dirven en Rien de Schipper. Een ander geval wat me blijft vervolgen zijn de mysterieuze arduinen stenen aan huis de Paal in Wuustwezel, een tiental meter westelijk van Gs 230g, ik ben er een tiental malen geweest waaronder twee maal met Peter Dirven, waar de stenen vandaan komen en welke functie ze hebben zal waarschijnlijk wel een raadsel blijven.

http://www.grenspalen.com Jannis Deelman
http://users.skynet.be/fa247841/grenspalen/grenspalen.html Louis Fierens.
http://rienensamhome.blogspot.com/ Rien de Schipper.
http://www.grensmarkeringen.be/ Peter Dirven


Het zoeken

Van lieverlede begon mijn interesse meer uit te gaan naar de “minder gekende” arduinen tussenpalen, en ik vond ook dat deze stiefmoederlijk werden behandeld en belicht. Op de internetsites werd er ook weinig aandacht aan besteed. Gelukkig is het nu al gebeterd, vooral de site's van Peter Dirven en Rien de Schipper en ook nieuwkomer Marcel van de Wetering besteden alle aandacht aan deze stenen monumentjes. Mijn idee was op een moment zo dat de gietijzeren hoofdpalen er voor de sier stonden en de arduinen tussenpalen het werkelijk verloop van de grens markeerden en door de standplaats van deze grote palen de tussenpalen beter konden worden gelokaliseerd. Het argument dat ik van sommige grenspaalonderzoekers wel eens hoorde, ik zoek alleen de hoofdpalen want van die tussenpalen zijn er mij te veel, berust volgens mij op een misverstand. Als je de aanbesteding van de grenspalen uit 1843 leest gaat het om 388 gietijzeren palen en 356 hardstenen palen, dus het valt nog wel mee. Misschien is het zoeken van tussenpalen kort bij huis ook wel voorbestemd voor minder sportieve mensen.
In het begin werd er snel gewerkt door de gemakkelijkst bereikbare grenspalen eerst te fotograferen maar dat was onbevredigend en ook werd het onoverzichtelijk.
Ik besloot dan voor mezelf om een bepaald gedeelte van de grens als doel te stellen zowel om organisatorische alsook om fysische redenen. Het werd het stuk vanaf grenspaal Pl-232 tot en met Pl-269 aan de Schelde in een eerste fase. In een tweede fase werd dit uitgebreid tot en met Pl-218. Dat je pas klaar bent met een traject is wanneer je alle palen en stenen hebt gevonden, in mijn eerste fase miste ik nog een paar stenen op de grens met Huibergen en Kalmthout nu in oktober 2006 wist ik daar nog een steen te lokaliseren die onder de grond zat. Ook in januari 2006 vond ik een steen in een 3 meter diepe sloot waar in eerste instantie maar een klein stukje zichtbaar van was maar ik heb deze met de schop een eind bloot gegraven, natuurlijk wanneer er weer meer water in deze gracht komt verdwijnt deze weer tijdelijk.
Paal Pl-218 staat in vogelvlucht 30 km van en mijn uitvalsbasis en Pl-269 11.0 km. Dit lijkt niet veel maar het ganse traject van mijn doelstelling was toch een slordige 80 km en voor je alles gevonden hebt loop je dat toch een paar keer af.
Ik begon dan chronologisch tegen de nummering in vanuit mijn uitvalsbasis te werken net zolang ik zo goed als zeker was dat niet meer kon gevonden worden. Ik vond alle 53 gietijzeren palen en van de 114 arduinen tussenpalen werden er 102 teruggevonden wat al bij al geen slecht resultaat is, het leverde ook zo'n 450 foto's op. Een deel van die foto's vind je terug op de site van L. Fierens alsook op andere bovengenoemde site's.Er dient wel opgemerkt te worden dat ik zonder hulp van omwonenden en grondeigenaren waar zich de “tussenpalen” bevinden niet tot dit resultaat zou zijn gekomen. De 53 gietijzeren grenspalen daarentegen zijn relatief gemakkelijk te vinden, er zijn er wel een 4tal die zich op afgesloten en bewaakt privé-terrein bevinden en zonder toestemming niet legaal bereikbaar. Dit telt ook voor een 10tal arduinen tussenpalen. Het is anderzijds ook zo dat iedere grenspaal zich op iemands eigendom bevind, maar met de nodige omzichtigheid en respect voor andermans goed zijn deze toch wel te benaderen, of een simpel vraagje aan de eigenaar van de gronden levert in sommige gevallen een massa aan interessante randinformatie op.

Zoals ik eerder reeds schreef is het “vinden” van genummerde gietijzeren grenspalen relatief eenvoudig in vergelijking tot de arduinen tussenpalen. Toegegeven dat een aantal van deze palen er na 160 jaar nog vrij goed uitzien en zichtbaar boven het maaiveld uitsteken. Doch heb ik jammer genoeg moeten vaststellen dat een ander deel van deze tussenpalen, omver liggen, zware beschadigingen dragen door onheuse behandeling om het maar voorzichtig uit te drukken. Een ander deel ligt op de bodem van de gracht waar ze eertijds naast geplaatst werden en is vermoedelijk te wijten aan de moderne manier van grachten te ruimen en met moderne machines land en bosbouw te bedrijven. Een en ander werd me ook bevestigd door aanliggende eigenaars. Het moeilijkst te detecteren palen zijn deze die zo diep in de grond zitten dat de afgeschuinde bovenzijde nog nauwelijks boven de grond uitsteekt en zijn vaak overwoekert door gras of struikgewas. Enkele van deze tussenpalen hebben me uren van genot maar ook een lading frustratie bezorgd als achteraf bleek, na een simpele vraag, dat het beoogde object vlak aan je voeten lag of stond.



Aantal

Volgens het Proces Verbaal (PV) uit 1843 stonden, of werden geplaatst, op mijn vooraf beoogd traject 52 genummerde gietijzeren palen en 85 arduinen tussenpalen.
Hoe kom ik dan aan het getal van 114 tussenpalen? Wel tussen Pl-246 en pl-247 werden er 9 arduinen palen geplaatst wat volgens het voornoemde PV er maar 8 moesten zijn. (Er werd in 1843 een PV opgemaakt voor de ganse Rijksgrens, doch per gemeente werden er 2 soms 3 bijkomende PV's opgemaakt die de grens en de plaatsing van de grenspalen nauwkeuriger beschreef met de afstanden van de palen onderling. Mogelijk is de bijkomende tussenpaal wel in het bijkomende PV opgenomen).
Een andere reden dat het aantal verhoogd is, zijn de 26 tussenpalen onder Putte geplaatst in 1888 om meer duidelijkheid te krijgen over het juiste verloop van de grens aldaar.
In 1893 werden nog 2 bijkomende tussenpalen geplaatst tussen Pl-260 en Pl-261 om de knik die zich daar ter plaatse in de rijksgrens bevindt te verduidelijken.
Voor wat de gietijzeren palen betreft werd het oorspronkelijke getal van 52 verhoogd door het bijplaatsen van PL-268a op de zuidelijke oever van het Schelde - Rijnkanaal in het jaar 2000.

Wandelende palen

Dat alle grenspalen in de loop van de tijd niet op de juiste plaats stonden of hebben gestaan en verplaatst of herplaatst werden weten we nog omdat dit vrij recent met Pl-246 meemaakte.
Pl-251 is na te zijn opgeblazen in 1947-1948 terug geplaatst, de paal is korter omdat het onderste gedeelte zozeer beschadigd was dat dit daardoor niet meer terug kon geplaatst worden.
Uit eigen ervaring weet ik bv dat grenspaal Pl-257 vroeger op de ander hoek van de straat stond en dit is ook nog duidelijk op oudere postkaarten te zien.
Bij het opmeten en plaatsen van de 26 tussenpalen onder Putte lezen we in het aanvullend PV uit 1888 en 1887, dat Pl-259 zich 9 meter van zijn oorspronkelijk bedoelde standplaats stond zoals beschreven in het PV uit 1843. Samen met de 26 tussenpalen werd Pl-259 op zijn juiste plaats gezet.
In een aanvullend PV uit 1893 aangaande de plaatsing van 2 extra tussenpalen tussen Pl-260 en Pl-261 bleek dat deze laatste één meter van zijn oorspronkelijke bedoelde plaats stond. Samen met het plaatsen van de 2 tussenpalen werd ook Pl-261 op zijn plaats gezet. Deze grenspaal is in de jaren “90 van de vorig eeuw ook een tijdje vermist geweest en is uiteindelijk in een bedje van beton terug geplaatst.
Ook Pl-265 was een tijdje zoek en werd officieel met PV terug geplaatst.
Pl-268 werd voor de bouw van het Schelde – Rijnkanaal verplaatst, dit was geen luxe aangezien de paal al voor 75% in de grond gezakt was en “beschermd” werd door een dukdalf.
Pl-269 werd een vierhonderdtal meter naar het westen geplaatst en wel op de Scheldedijk.

Onderhoud

We hebben allemaal kunnen zien dat er de laatste jaren wat onderhoud is gebeurd aan de grenspalen, vooral wat schilderwerk aan de gietijzeren palen betreft, jammer dat dit onderhoud zich beperkt tot het gedeelte dat boven de grond uitsteekt. Men hoeft geen specialist te zijn om te zien dat het gedeelte dat zich juist aan en onder het grondoppervlak bevind ook aangetast is door corrosie. De palen die ik op privé-terrein aantrof bleven verstoken van deze schoonmaakbeurt, mogelijk is er later nog iets aan gedaan.
Pl-224 is afgebroken en alleen het onderste stuk is nog aanwezig. Pl-231 werd terug rechtgezet en Pl-246 werd een nieuw exemplaar.

Anders is het gesteld met de arduinen tussenpalen waar enige vorm van onderhoud vreemd is uitgezonderd één tussenpaal tussen Pl-260 en Pl-261 die recht gezet werd.
Ik vond
- 4 palen op de bodem van een sloot (Pl-231B/Pl-248C/ Pl-250B en Pl-265A)
- 2 palen onbeschadigd maar uitgegraven en enkele meter verder gelegd naast de sloot zo vormde deze minder hinder bij het bewerken van het bouwland, (Pl-230A/ Pl-234B)
- 3 palen omvergereden volledig uit de grond en zwaar beschadigd (Pl-226B/Pl-253C en Pl-241B)
- 12 palen die bijna geheel in de grond verzonken zijn (Pl-219A/Pl-226A/Pl-232B, Pl-234A, Pl-238C, Pl-240A, Pl-245A, Pl-246A, Pl-246F, Pl-246H, Pl-251G en Pl-258C)
- 2 palen gebroken (Pl-220A//Pl-244A)
- 6 zwaar beschadigde palen, erosie, vorstschade (Pl-220C/Pl-230i/Pl-230B/Pl-250A, Pl-251F, Pl-260A)
- 1 paal met zekerheid verdwenen (paal nummer 1 van de 26 tussenpalen onder Putte, aan de hand van de originele tekening was de standplaats exact tot op 10cm nauwkeurig te bepalen)

Dat er in het verleden meer aandacht werd besteed aan het onderhoud van de tussenpalen vond ik in het archief te Bergen op Zoom.In een aanvullend met de hand geschreven PV uit 1911 wordt daar op 10 pagina's beschreven waar en hoe een omgevallen tussenpaal dient te worden herplaatst (Pl-258C).
In een ander document van verschillende pagina's, uit 1863, wordt beschreven hoe een andere beschadigde arduinen tussenpaal (Pl-259B) moet worden gerepareerd, compleet met schatting van de kosten, zijnde Fl. 24.00, . In de beschrijving wordt aanbevolen om de paaldelen aaneen te zetten met ijzeren doken en aan te gieten met lood. Uit een ander PV blijkt dat deze tussenpaal in 1947 word vervangen door een betonnen exemplaar omdat ze weer beschadigd is. (Dat de reparatie in 1863 uitgevoerd is heb ik onlangs nog vastgesteld. De vervangen tussenpaal ligt nog ter plaatste en de giet en ontluchtingskanalen evenals het uitgelopen lood in deze kanalen zijn nog duidelijk zichtbaar.)

Uitzicht, afmetingen, soort steen, nummers, inscripties andere gegevens.

De hoofdpalen zijn alle klassiek in gietijzer zoals bepaald in het bestek uit 1843. Ook de tussenpalen zijn alle van de afmetingen bepaald in hetzelfde bestek en van arduin.

Uitzonderingen zijn de 26 tussenpalen geplaatst in 1888 tussen Pl 259 en Pl 260 op de rijksgrens met Berendrecht en Putte, deze zijn 25cm x 25cm x 100cm behalve de paal op punt A, deze is 40cm x 40cm x 100cm. Op de bovenzijde van de palen is een groef gekapt die exact de grens aan geeft met aan de zijde de letters B(elgië) en N(ederland) ieder voor hun kant natuurlijk. Het materiaal is arduin.

Een andere uitzondering zijn de twee tussenpaaltjes tussen Pl 260 en Pl 261 op de rijksgrens tussen Zandvliet en Putte. Deze arduinen paaltjes zijn 115 cm lang met een vierkant onderstuk van 65 cm x 35cm x 35cm, het bovenstuk (dat in principe alleen boven de grond dient uit te steken) is rond 50cm lang en een doorsnede van 30 cm. In de bovenzijde zijn de letters B en N gekapt en in het midden een punt die de rijksgrens aangeeft. Het materiaal is arduin.

Pl 259B is een betonnen exemplaar.
Pl 238A is metselwerk en bezet met cementspecie. (de originele steen werd op 6 mei 2006 terug naast het gemetselde exemplaar gezet en in de grond verankerd met een betonnen voetstuk)

Te vermelden misschien toch dat een aantal tussenpaaltjes (van de 26) tussen Pl 259 en Pl 260 door de jaren heen onder het zand zijn verdwenen. De oplossing die hiervoor gezocht is dat naast de ondergrondse paaltjes een metalen staaf in de grond is geslagen bovenaan voorzien van een schildje met de nummer van de palen erop. Het gaat hier om Tpl 10-14-15-17-18-19-20-21-22-23 en 24. In november 2004 ben ik samen met Peter Dirven ter plaatse gegaan en hebben we een aantal ondergrondse paaltjes blootgelegd, gefotografeerd en terug ondergestopt. De diepte van de (bovenkant) van de paaltjes varieert van 10cm tot 130cm onder het maaiveld, ik heb dit via een metalen “prikker” vastgesteld. Door de jaren is jammer genoeg bijna geen enkel nummer op de paaltjes alsook op de metalen schildjes nog te lezen.

Andere

Sommige palen hebben een geschiedenis zoals bv de tussenpaal Pl-238A. De zogenaamde “strontpaal” of de paal van Klaveren Vrouwke. Ik had het genoegen om met de auteur van het werkje over de beruchte smokkelaar, de heer Ivan Janssens, over de streek te filosoferen, hijzelf is geen grenspalenfanaat maar heeft een eigen museum in zijn tuin over de wereldoorlogen en daardoor geïnteresseerd in de grensstreek.
Pl-241A met het merkpunt van NAP en Pl-244 met bovenaan een afwijkende knop.
Bij het verkennen van het traject tussen Pl-246 en Pl-247 kwam ik toevallig in contact met de heer Cees Hoeckx, schrijver van het boek “Huibergen, gespleten Heerlijkheid”. Pl-246G bevind zich op zijn erf. In zijn boek is te lezen waarom Pl-250A de Duitse paal wordt genoemd en ook dat Pl-251 bij de herplaatsing in 1947-1948 180° gedraaid is.
Het verhaal van Pl-257 waar om onduidelijke redenen gas ontsnapte via het gat van de verdwenen knop boven aan de paal en de douaniers aan beide zijde van de grens fungeerde als gids en voor de toegestroomde pers en andere nieuwsgierigen de vlam op de paal ontstaken. Er wordt zelfs beweerd dat ze er een pan eieren op bakte!!!! En vrij recent de vijftig kogelgaten in Pl 269 die een of andere malloot er hier in blies.

Niet gevonden Palen

Tussenpalen Pl-218c en d, Pl 218c bestaat nog wel maar is niet door mij gefotografeerd, Pl-218d is met zekerheid verdwenen.
Tussenpaal Pl-220b is met zekerheid verdwenen van zijn oorspronkelijke plaats.
Tussenpalen Pl-226c en d zijn met redelijke zekerheid verdwenen.
Tussenpaal Pl-231a nog niet gelokaliseerd, ligt mogelijk in de gracht zoals Pl-231b
Van de 3 tussenpalen tussen Pl-236 en Pl-237 heb ik er maar één gevonden, ik heb het ganse traject driemaal afgelopen, zelfs lange stukken door de grenssloot. Ook de grondeigenaren konden me niet verder helpen. (paal Pl 236b gevonden op 3/10/2004)
Van de 2 tussenpalen tussen Pl-237 en Pl-238 heb ik er maar één gevonden, ook de aanpalende grondeigenaar wist de tweede paal niet te staan.
Tussenpaal Pl-247d nog niet kunnen lokaliseren.
Eén van de tussenpalen tussen Pl-251 en Pl-252 (Pl-251H) Volgens de boswachter zouden personen van het Nederlands kadaster enkele jaren geleden de paal ook niet gevonden hebben. De paal die aan de rand van een ven hoort te staan is mogelijk door een bosbouwmachine te water gelaten.
Paal 1 van de 26 tussenpalen onder Putte is vermoedelijk ontvreemd. De standplaats van de paal is vrij nauwkeurig te bepalen aan de hand van de originele tekening. De heer Minnebach heeft aan de hand van mijn informatie de site bezocht en bevestigd dat de paal verdwenen is. Hopelijk kan iemand ooit de ontbrekende , door mij niet gevonden tussenpalen vinden en ze mij aanduiden.

Welke hulppalen werden waar, in de streek geplaatst.

a)Tussen Pl 218 en Pl 219 5 stuks

Pl 219 is het raakpunt van de gemeenten Meerle en Meer voor België en Ginneken voor Nederland

a) tussen Pl 219 en Pl 220 geen

Pl 220 is het raakpunt van de gemeenten Meer voor België en Ginneken en Rijsbergen voor Nederland.

a)tussen Pl 220 en Pl 221 3 stuks

Pl 221 is het raakpunt van de gemeenten Meer voor België en Rijsbergen en Zundert voor Nederland.

a)tussen Pl 221 en Pl 222 geen
b)tussen Pl 222 en Pl 223 geen
c)tussen Pl 223 en Pl 224 geen
d)tussen Pl 224 en Pl 225 geen
e)tussen Pl 225 en Pl 226 3 stuks

Pl 226 is het raakpunt van de gemeenten Meer en Loenhout voor België en Zundert voor Nederland.

a)tussen Pl 226 en Pl 227 4stuks
b)tussen Pl 227 en Pl 228 geen

Pl 228 staat op het raakpunt van de gemeenten Loenhout en Wuustwezel voor België en Zundert voor Nederland.

a)tussen Pl 228 en Pl 229 1 stuks
b)tussen Pl 229 en Pl 230 geen
c)tussen Pl 230 en Pl 231 9 stuks
d)tussen Pl 231 en Pl 232 5 stuks

Rijksgrens met Kalmthout(B) en de gemeente Zundert(NL).
(Pl 232 is het raakpunt van de gemeenten Kalmthout en Wuustwezel voor België en de gemeente Zundert voor Nederland)

a) tussen Pl 232 en Pl 233         2 stuks
b) tussen Pl 233 en Pl 234        geen
c) tussen Pl 234 en Pl 235        3 stuks
d) tussen Pl 235 en Pl 236        geen

Rijksgrens tussen Essen(B) en de gemeente Zundert(NL).
(Pl 236 is het raakpunt van de gemeenten Essen en Kalmthout voor België en de gemeente Zundert voor Nederland).

a) tussen Pl 236 en Pl 237        3 stuks

Rijksgrens tussen Essen(B) en de gemeente Rucphen(NL)
(Pl 237 is het raakpunt van de gemeente Essen voor België en van de gemeenten Rucphen en Zundert voor Nederland)

a) tussen Pl 237 en Pl 238        2 stuks
b) tussen Pl 238 en Pl 239        3 stuks (de eerste is de zogenaamde “strontpaal”)


Rijksgrens tussen de gemeente Essen(B) en Roosendaal(NL).
(Pl 239 is het raakpunt van de gemeente Essen voor België en de gemeenten Roosendaal en Rucphen voor Nederland).

a) tussen Pl 239 en Pl 240        één stuks
b) tussen Pl 239 en Pl 241        2 stuks

Rijksgrens tussen de gemeente Essen(B) en de gemeente Wouw(NL).
(Pl 241 is het raakpunt van de gemeente Essen voor België en de gemeenten Wouw en Roosendaal voor Nederland).

a) tussen Pl 241 en Pl 242        2 stuks (aan Pl 241A bevindt zich een NAP meetpunt)
b) tussen Pl 242 en Pl 243        geen
c) tussen Pl 243 en Pl 244        geen

Rijksgrens tussen de gemeente Essen(B) en Huibergen(NL)
(Pl 244 is het raakpunt van de gemeente Essen voor België en de gemeenten Wouw en Huibergen voor Nederland).

a) tussen Pl 244 en Pl 245        één stuks
b) tussen Pl 245 en Pl 246        één stuks
c) tussen Pl 246 en Pl 247        9 stuks
d) tussen Pl 247 en Pl 248        4 stuks

Rijksgrens tussen de gemeente Kalmthout(B) en Huibergen(NL)
(Tussenpaal Pl 248a is sinds 1977 het raakpunt van de gemeenten Essen en Kalmthout voor België en Huibergen voor Nederland, voor de grenswijziging was dit Pl 243).

a) tussen Pl 248 en Pl 249        3 stuks
b) tussen Pl 249 en Pl 250        geen
c) tussen Pl 250 en Pl 251        2 stuks (paal 250A is de zogenaamde Duitse paal)

Rijksgrens tussen de gemeente Kalmthout(B) en Putte(NL)
(Pl 251 is het raakpunt van de gemeenten Kalmthout voor België en de gemeente Huibergen, Ossendrecht en Putte voor Nederland.)

a) tussen Pl 251 en Pl 252        8 stuks
b) tussen Pl 252 en Pl 253        geen
c) tussen Pl 253 en Pl 254        3 stuks
d) tussen Pl 254 en Pl 255        één stuks

Rijksgrens tussen de gemeente Kapellen(B) en Putte(NL)
(Pl 255 is het raakpunt van de gemeente Kapellen en Kalmthout voor België en Putte voor Nederland)

a) tussen Pl 255 en Pl 256        geen
b) tussen Pl 256 en Pl 257        geen

Rijksgrens tussen de gemeenten Stabroek(B) en Putte(NL).
(Pl 257 is het raakpunt voor de gemeenten Kapellen en Stabroek voor België en Putte voor Nederland)

a) tussen Pl 257 en Pl 258        geen
b) tussen Pl 258 en Pl 259        3 stuks

Rijksgrens tussen Berendrecht(B) en Putte(NL)
(Pl 259 is het raakpunt van de gemeenten Stabroek en Berendrecht voor België en Putte voor Nederland)

a) tussen Pl 259 en Pl 260        2 stuks

1. hier zijn 26 extra tussenpalen geplaatst in 1888 en hebben ook een andere afmeting dan deze die in 1843 geplaatst zijn.
   

Rijksgrens tussen Zandvliet(B) en Putte(NL).
(Pl 260 is het raakpunt van de gemeenten Zandvliet en Berendrecht voor België en Putte voor Nederland).

1. tussen Pl 260 en Pl 261hier zijn 2 tussenpalen geplaatst in 1893 en hebben een andere afmeting en model dan degenen geplaatst in 1843
   
2. tussen Pl 261 en Pl 262geen
   
3. 
   
4. Rijksgrens tussen Zandvliet(B) en Ossendrecht(NL).
   

(Pl 262 is het raakpunt van de gemeenten Zandvliet voor België en de Ossendrecht en Putte voor Nederland).
a) tussen Pl 262 en Pl 263        geen
b) tussen Pl 263 en Pl 264        geen
c) tussen Pl 264 en Pl 265        geen
d) tussen Pl 265 en Pl 266        één stuks
e) tussen Pl 266 en Pl 267        geen
f) tussen Pl 267 en Pl 268        geen
g) tussen Pl 268 en Pl 268a        geen
h) tussen Pl 268a en Pl 269        geen


Bepaalde zaken zoals raakpunten der gemeenten die aan een hoofdpaal liggen zijn in de praktijk nu anders omdat het aantal gemeenten en dan vooral aan Nederlandse zijde drastisch verminderd is door opeenvolgende fusies. (bv Ossendrecht, Putte, Huibergen en Woensdrecht zijn nu één gemeente, nml Woensdrecht).


Opmerking

De gietijzeren grenspalen zijn genummerd van Pl 1 aan het drielandenpunt in Vaals tot en met Pl 369 aan de Noordzeekust. Dit wil niet zeggen dat er maar 369 palen zijn want in het bestek van 1843 spreekt men van 388 ijzeren palen, reden; aan de Maas werden bv palen aan beide zijden gezet, dubbel dus. De arduinen tussenpalen zijn niet genummerd maar in mijn verslag heb ik deze om praktische reden een nummer gegeven gelinkt aan de hand van de plaats waar ze zich bevinden tussen de gietijzeren palen (bv, de eerste arduinen tussenpaal na hoofdpaal Pl 251 noem ik Pl 251-A de tweede Pl 251-B enz.) Pl-268a is evenwel een hoofdpaal en werd in 2000 geplaatst zuidelijk van het Schelde Rijnkanaal.



Waar en hoe bereikbaar

Paalnummer	Beschrijving van ligging en bereikbaarheid
Pl 218	Staat naast de rivier de Mark waar deze de grens kruist
Pl 218A	Voorzijde café Moskens
Pl 218B	Noordzijde café Moskens
Pl 218C	Achterzijde café Moskens
Pl 218D	verdwenen
Pl 218E
Pl 219	Staat 1 meter van de voorgevel van hoeve De Paal, is tevens de meest noordelijke grenspaal van België. Is ook het contactpunt van de gemeenten Meerle (B), Meer (B) en Ginneken (NL)
Pl 219A	Noordelijk van voornoemde hoeve 1 meter uit de zijgevel, dit is de meest noordelijkste grenssteen van België en daarmee ook het noordelijkste punt van het land.
Pl 220	Contactpunt van de gemeenten Meer (B), Ginneken (NL) en Rijsbergen (NL)
Pl 220A	Paal is gebroken, bovenste stuk staat los op het gedeelte dat in de grond steekt
Pl 220B	Is verdwenen
Pl 220C	Staat oostelijk van de industriezone Hazeldonk
Pl 221	Staat naast het riviertje de Leyloop, is tevens het contactpunt van de gemeenten Meer (B), Rijsbergen (NL) en Zundert (NL)
Pl 222	Staat op het punt waar de Leyloop de weg naar Zundert kruist
Pl 223	Staat op het punt waar de Leyloop de grens verlaat
Pl 224	Alleen het onderste stuk van deze paal is nog aanwezig
Pl 225	Staat in het gehucht Maxburg
Pl 225A	Staat waar de Maxburgdreef de rijksgrens kruist
Pl 225B	Staat in de rechte lijn tussen Pl 225 en Pl 226
Pl 225C	Staat in de rechte lijn tussen Pl 225 en Pl 226
Pl 226	Staat aan de Beverstraat, contactpunt van de gemeenten Loenhout (B), Meer (B) en Zundert (NL)
Pl 226A	Staat aan de Beverstraat recht over de Maalburgstraat
Pl 226B	Ligt in verschillende stukken aan de oprit van een boerderij in de Beverstraat
Pl 226C	verdwenen
Pl 226D	verdwenen
Pl 227	Staat op de oever van het riviertje de Aa of Weerijs die vanaf hier de grens vormt.
Pl 228	Staat op het punt waar de grens het riviertje verlaat
Pl 228A	Staat oostelijk van vorige paal op een stompe hoek in de grenslijn.
Pl 229	Staat op een plaats waar vroeger een weg de grens kruiste.
Pl 230	Staat aan de Bredabaan, grote weg tussen Antwerpen en Breda
Pl 230A	Ligt westelijk van vorige Paal half in de gracht
Pl 230B	Bovenste stuk is afgebroken en verdwenen
Pl 230C	Staat op privéterrein 15m oostelijk van de Kalmthoutsebaan
Pl 230D	Paal staat scheef, vermoedelijk slachtoffer van een landbouwmachine
Pl 230E	Staat op een stompe hoek in de grens 50m oostelijk van de Polderstraat
Pl 230F	Staat op haakse hoek in de grenslijn 10m oostelijk van de Polderstraat
Pl 230G	Staat 15m noordelijk van vorige paal op een haakse hoek in de grenslijn
Pl 230X	Westelijk van vorige tussenpaal bevinden zich 2 arduinen blokken waarvan de oorsprong of bedoeling nog niet gekend is, een van de stenen is bewerkt, na wat passen en meten lijken de stenen niet bij elkaar te horen.
Pl 230H	200m westelijk van vorige steen op een haakse hoek in de grenslijn en in de voet van eik ingegroeid
Pl 230I	50m noordelijk van vorige paal, vanaf hier draait de grens weer westelijk
Pl 231	Staat op een flauwe knik in de grens midden in de weiden
Pl 231A	Niet gevonden
Pl 231B	Ligt op de bodem van de gracht die de grenslijn volgt, ik heb deze paal in januari 2006 opgegraven
Pl 231C	Staat 500m westelijk van vorige
Pl 231D	Staat 500m westelijk van vorige op een lange rechte grenslijn
Pl 231E	Ligt 500 m westelijk van vorige over een kleine greppel
Pl 232	Raakpunt van de gemeenten Wuustwezel en Kalmthout aan de rand van natuurgebied de Maatjes, 100m vanaf de openbare weg
Pl 232A	In natuurgebied de Maatjes, via openbare wandelwegen
Pl 232B	Aan de rand van natuurgebied de Maatjes, staat op privé domein, rechtover het hondenasiel, op hun eigendom
Pl 233	Aan de openbare weg, op het einde van de Jeroom Beckersstraaat
Pl 234	Staat aan de Lepelstraat op de kruising met Nieuwmoerseweg, naast de openbare weg
Pl 234A	Aan de rand van de Roosendaalse vaart gelijk met het maaiveld,alleen te bereiken over privé gebied van boerderij aan de Lepelstraat moeilijk te vinden
Pl 234B	Uitgegraven en ligt op de slootrand 3m van zijn oorspronkelijke plaats, alleen te bereiken via privé gebied, eigenaar boerderij aan de Lepelstraat.
Pl 234 C	Staat rechtover landhuis Marienville, naast de openbare weg
Pl 235	Achter Marienville, op privé-grond, vragen op villa Marienville
Pl236	Raakpunt van de gemeente Kalmthout en Essen, bij dierenasiel Canina, 100 m van openbare weg
Pl236B	Gevonden op aan wijzing van Peter Dirven
Pl 236A	Niet gevonden
Pl 236C	Beschadigd door landbouwmachines, te zien vanaf de Zoekse dijk
Pl 237	Aan de Zoekse dijk vlak aan de Roosendaalse baan, openbare weg
Pl 237A	Tegen een houtwal op privé-terrein , te benaderen vanaf de Achtmaalse baan, vragen aan boomkweker, zijn grond grenst aan de paal.
Pl 237B	Niet gevonden
Pl 238	Waar de Horendonksesteenweg overgaat in de Hoeksestraat, raakpunt van de gemeenten Essen, Rucphen en Zundert, openbare weg
Pl 238A	De zogenaamde strontpaal, of de paal van Klaveren Vrouwke, te bereiken via wandelpad openbaar gebied
Pl 238B	Staat aan de Antwerpse baan, openbare weg
Pl 238C	Tussenpaal 238C staat op de rand van de Roosendaalse Vaart, de bovenkant staat gelijk met de grond en is beschadigd door de maaimachines die de berm van de weg maaien. Ongeveer 30m zuidelijk het kruispunt
Pl 239	Deze grenspaal staat in de streek genoemd Steenpaal, raakpunt van de gemeente Essen, Rucphen en Roosendaal Nispen, openbare weg
Pl 239A	Tussenpaal Pl 239A staat op de plaats waar de Belgische Kleine Aa overgaat in de Nederlandse Watermolenbeek en waar ook de Grenssloot en de Steenpaalloop uitmonden in de eerder vernoemde beken. Nog interessant om te vermelden is dat de paal staat op het laagste punt van Essen en Kalmthout. Alleen te bereiken via privé landbouwgrond
Pl 240	Waarschijnlijk een beschermpaal aan zijn voet, heeft niet het model van een normale tussenpaal. Openbare weg
Pl 240A	Staat waar de Kloosterweg op de Grensstraat uitkomt, beschadigd en gelijk met het maaiveld, naast de openbare weg
Pl 240B	Staat in de Grensstraat naast het gelijknamig straatnaambord, openbare weg
Pl 241	Aan het begin van de Hollandse Dreef, raakpunt van de gemeenten Essen, Roosendaal Nispen en Wouw, openbare weg
Pl 241A	Paal bevat aanduiding NAP meetpunt van het Nederlands kadaster, openbare zandweg genaamd de Hollandse Dreef
Pl 241B	Ligt omgereden en zwaar beschadigd op de hoek van de Mariabaan, en de Hollandse Dreef, openbare zandweg
Pl 242	Te bereiken via openbare weg, Noordeneind
Pl 243	Was vroeger voor de grenscorrectie het raakpunt van Essen en Kalmthout. Te bereiken via openbare weg
Pl 244	Raakpunt van de gemeente Essen, Wouw en Huibergen, paal heeft een afwijkende top, aan de Bergse Baan
Pl 244A	Paal is gebroken als gevolg van een aanrijding met een bulldozer, is te bereiken via een landbouwweg vanaf Pl 246A
Pl 245	Staat ter streke verboden Heide, te bereiken langs een openbaar zandwegje vanaf Pl 245A vanaf de weg naar Wouw
Pl 245A	Paal staat naast de Weg naar Wouw de bovenkant gelijk met het maaiveld naast een lantaarnpaal op de slootkant op de hoek van een zandweg
Pl 246	Zie 29/02/2004 staat naast de Weg naar Wouw, naast de openbare weg
Pl 246A	Staat naast de Bredestraat voor een boerderij de bovenkant gelijk met de grond, openbare weg
Pl 246B	Staat op het achtererf van voornoemde boerderij aan de Bredestraat, privé domein
Pl 246C	Staat eveneens op het achtererf van voornoemde boerderij aan de Bredestraat, privé domein
Pl 246D	Paal is alleen te bereiken via privé-grond, vragen op boerderij Kretenborg aan de Bergsebaan
Pl 246E	Zie vorige
Pl 246F	Deze paal is onthoofd en staat op de rand van de Molenbeek, alleen te bereiken via privé grond
Pl 246G	Staat naast het huis op het erf van auteur Cees Hoeckx , te benaderen via de Bredestraat
Pl 246H	Ongeveer 30m westelijk van de Hollandseweg op privé-terrein bijna gelijk met het maaiveld achter serres
Pl 246I	Naast de Hollandseweg onder groot verkeersbord, openbare weg
Pl 247	Schuin door de bocht, in de as van de weg is een merkteken aangebracht waarde de grens exact loopt, openbare weg
Pl 247A	Op de hoek van het pad Weg naar de Verbrande Hoef
Pl 247B	Langs het voornoemde zandpad een 200m zuidelijker
Pl 247C	200m westelijk van vorige paal aan de rand van de Weverbeek, privé grond van boerderij aan de Hollandseweg
Pl 247D	Staat op de kruising van de Weverbeek en het Vijverstraatje, openbare weg, niet gevonden
Pl 248	Oostelijk van vorige paal eveneens aan het Vijverstraatje, openbare zandweg
Pl 248A	Aan het eind van de doodlopende Heidestraat, raakpunt van de gemeente Woensdrecht, Kalmthout en Essen, openbare weg
Pl 248B	Staat op de kruising van de Weverbeek en de Heidestraat
Pl 248C	Staat in een haakse bocht in de Weverbeek 50m oostelijk van Pl 249, te bereiken langs de Staartsestraat
Pl 249	Staat op de kruising van de Weverbeek en de Staartsestraat
Pl 250	Staat aan het einde van de doodlopende Bakkerstraat, privé-straat naast de manege de Wolf, ook te bereiken via zandweg naar openbaar bosgebied
Pl 250A	Staat op de kruising van de rijksgrens met een bosweg, de Duitse paal genoemd, te bereiken langs openbare wandelwegen, er loopt een pad naast de grens vanaf PL 250 tot aan Pl 251F
Pl 250B	Ligt in de sloot naast het Eenmanspaadje, is privé maar geen probleem er te komen, te bereiken langs openbare wandelwegen
Pl 251	Paal was vroeger het raakpunt van de gemeenten Putte, Ossendrecht, Huibergen en Kalmthout. Na de fusie nu Woensdrecht en Kalmthout, is via openbare boswegen te bereiken
Pl 251A	Naast het pad dat de rijksgrens volgt tot aan Pl 251E
Pl 251B	Naast het pad dat de rijksgrens volgt tot aan Pl 251E
Pl 251C	Naast het pad dat de rijksgrens volgt tot aan Pl 251E
Pl 251D	Naast het pad dat de rijksgrens volgt tot aan Pl 251E
Pl 251E	Staat op de Paalberg + 30m Nap, ook te bereiken vanuit Putte via de Oude Postbaan, vanaf hier kun je ook naar Pl 250 via het grenspad
Pl 251F	Volg vanaf vorige paal de rijksgrens in zuidelijke richting naast de afrastering van privé domein en na ongeveer 500m zie je hem rechts vlak tegen de draad staan op privé domein
Pl 251G	Staat op privé terrein , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl251H	Staat op privé domein, niet gevonden
Pl 252	Niet gerenoveerd, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 253	Niet gerenoveerd, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 253A	staat in het midden van het Smaldreefken, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 253B	staat naast de Zanddreef, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 253C	ligt naast de Vijver- of Visserijdreef, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 254	Niet gerenoveerd, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 254A	staat aan de rand van het Visserijke of ook wel de Spiegelvijver genoemd. staat op privé domein
Pl 255	staat aan de rand van het Middelven, vormt het raakpunt van de gemeenten Putte Nederland, Kalmthout en Kapellen voor België, ter plaatse genaamd De Gemeene Wal, staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 256	Staat in de bocht waar de Driehoevenseweg overgaat in de Bosweg, openbare weg
Pl 257	Raakpunt van de gemeenten Stabroek, Kapellen en Woensdrecht, centrum Putte
Pl 258	Staat op het raakpunt van het Oud Broek met de bosweg Achter den Dijk, naast de openbare weg
Pl 258A	Staat 100m noordelijk van de vorige in de bosweg Achter den Dijk, openbare wandelweg
Pl 258B	Staat op de verhoogde wandelweg ten westen van vorige in de eerste knik in die weg, al wandelend te bereiken
Pl 258C	staat op privé domein, , gevonden met toestemming van eigenaar
Pl 259	Raakpunt van de gemeenten Putte, Stabroek en Berendrecht, is te bereiken via openbare boswegen, te voet via verschillende richtingen
26tussenpalen	Zijn te bereiken via openbare boswegen, te voet via verschillende richtingen, Tpl 25 staat ongeveer 100m noordelijk van Pl 259, paal nr 1 is weg, paal 3 is afgebroken en staat los op het onderstuk
Pl 259A	Staat op de noordwesthoek van camping de Watertoren, te voet te bereiken langs het pad naast de camping, of via de Hollandse Dreef
Pl 259B	Vervangen door een betonnen paal in 1947, staat ongeveer 75noordelijk van vorige paal ter hoogte van de Twaalfurendreef
Pl 260	Raakpunt van de gemeenten Berendrecht, Zandvliet en Woensdrecht, staat in een haakse knik op de rijksgrens aan het begin van de Scheidreef
Pl 260A en B	Geplaatst in 1893 ter vervanging van houten palen, aan de Scheidreef tussen Pl 260 en Pl 261
Pl 261	Staat langs de Scheidreef
Pl 262	Staat langs de Scheidreef, hier is het raakpunt van de gemeenten Zandvliet, Putte en Ossendrecht (nu Woensdrecht)
Pl 263	Staat waar de Antwerpse Baan de rijksgrens kruist en Zandvlietse Straat wordt
Pl 264	Staat op het erf van een boerderij aan de Plaatsluis, is vanaf de straat te zien
Pl 265	Staat naast de Kabeljauwbeek waar de Koeleweg de rijksgrens kruist, naast een openbare landbouwweg
Pl 265A	Ligt in de Kabeljauwbeek op het punt waar de Paepenbeek in de Kabeljauwbeek uitmond, alleen moeilijk te bereiken over privé landbouwgrond
Pl 266	Staat op het einde van de Armendijk westelijk van de Langeweg, te voet bereikbaar via wandelweg, met de auto, maar dan moet je nog een eindje over het erf van de boerderij waar de paal staat
Pl 267	Staat op de Nieuwe Dijk waar deze de Rijksgrens raakt, bereikbaar te voet vanaf het Schelde Rijnkanaal of met de auto via polderwegen over Ossendrecht
Pl 268	Staat noordelijk van het Schelde Rijnkanaal en te bereiken via het jaagpad
Pl 268a	Staat zuidelijk van het Schelde Rijnkanaal en te bereiken via het jaagpad
Pl 269	Staat op de Scheldedijk en te bereiken via een zandweg vanaf de Scheldelaan of via de Dijkweg vanuit Rilland Bath

Met onbegrensde heemkundige groet, Frans Meeus
fmeeus@pandora.be